Görünmeyen Sanat: Gizli Enstalasyonlar ve Yalnızca Bir Kere Deneyimlenebilen Eserler
- kocerbegum
- 20 Şub
- 3 dakikada okunur
Sanat, kalıcı olmak zorunda mı? Yoksa bazen sadece yaşandığı anın içinde mi saklı?
Sanat, tarih boyunca bir iz bırakma ve kalıcılık amacı taşıdı. Ancak günümüzde bazı sanatçılar, bu anlayışa meydan okuyarak yalnızca belirli bir zaman diliminde deneyimlenebilecek, kaybolmaya mahkûm eserler yaratıyor. Bu eserler bazen fiziksel olarak yok oluyor, bazen de yalnızca belirli bir kitle tarafından görülebiliyor. Peki, bir sanat eseri fiziksel olarak var olmuyorsa, hâlâ sanat olarak kabul edilir mi?
Görünmeyen, geçici ve bazen tamamen erişilemez olan bu eserler, sanatın ne olduğu ve nasıl deneyimlenmesi gerektiği üzerine yeni sorular ortaya çıkarıyor.
Bir Kez ve Sonsuza Dek
Bazı sanatçılar, eserlerini izleyicinin gözleri önünde yok ederek sanatın maddi yönüne meydan okuyor. İşte bu anlayışın en çarpıcı örnekleri:
Banksy – Girl with Balloon (2018)
Sotheby’s müzayedesinde satıldığı an parçalanarak yok olan bu eser, sanat piyasasının mantığını ve sanatın tüketim nesnesine dönüşmesini eleştiren bir manifesto hâline geldi.
Damien Hirst – The Currency (2021)
Hirst, dijital NFT versiyonları olan fiziksel tablolar yaptı ve koleksiyonerlere bir seçim sundu: ya fiziksel eseri yakılacak ya da NFT versiyonu yok edilecekti. Sanatın değeri, maddesel varlığına mı bağlıydı, yoksa sadece bir fikre mi?
Jean Tinguely – Homage to New York (1960)
Kendi kendini imha eden makineler yapan Tinguely’nin en ünlü eseri, MoMA bahçesinde sergilendikten sonra kendi kendini yok etti. Makine yıkıldıkça, izleyiciler sanatın kalıcılığına dair ezberleriyle yüzleşti.
Christo ve Jeanne-Claude – The Gates (2005)
Sanatçı ikilisi, New York Central Park’ta 16 gün boyunca sergilenen 7.503 portakal renkli kapıyı yarattı. Sonrasında tamamen kaldırılan bu eser, geçiciliği ve mekânın dönüşümünü vurguluyordu.
Bu tür eserler, sanatın kalıcılığına meydan okurken aynı zamanda onun deneyimsel yönünü ön plana çıkarıyor. Ai Weiwei, sanatın geçiciliği üzerine verdiği bir röportajda, sanatın yalnızca fiziksel bir nesne olmadığını, aynı zamanda bir düşünce biçimi olduğunu vurguluyor. Ona göre sanat, izleyicinin zihninde devam eden bir süreçtir ve fiziksel varlığı olmadan da anlam taşıyabilir. (Röportajı buradan izleyebilirsiniz.)
Sadece Bilenlerin Gördüğü Eserler
Sanatın gizemli ve ulaşılmaz olması, onun değerini artırıyor mu? Bazı sanatçılar, eserlerini kamusal alanlara bırakıp keşfedilmeyi bekletiyor veya yalnızca belirli kişilerin erişimine açıyor.
James Turrell – Roden Crater (1977)
Volkanik bir kratere inşa edilen ve hâlâ tamamlanmamış olan bu enstalasyon, gökyüzüyle sanat arasındaki sınırı bulanıklaştırıyor. Ancak buraya girmek için özel izin gerekiyor ve çok az kişi içeri girebiliyor.
Abraham Poincheval – Kaya Adam (2017)
Poincheval, 7 gün boyunca dev bir kayanın içinde yaşayarak sanatın sadece izlenen bir şey olmadığını, aynı zamanda yaşanan bir deneyim olabileceğini gösterdi. İzleyiciler sadece taşın dış yüzeyini görebiliyordu, sanatın gerçek içeriği ise gözlerden saklıydı.
Andy Goldsworthy – Doğanın İçinde Kaybolan Heykeller
Sanatçının yaptığı eserler, doğanın içinde eriyip kayboluyor. Kar, buz veya yapraklardan yaptığı heykeller, günler veya saatler içinde tamamen yok oluyor. Sanat, sonsuz olmalı mı, yoksa geçici olmak da bir anlam taşıyor mu?
Bu noktada Olafur Eliasson’un kamusal alanlarda sanatın rolü üzerine yaptığı açıklamalar oldukça çarpıcı. Sanatın yalnızca bir galeri ya da müzeye hapsolmadığını, deneyimlenen her yerde var olabileceğini savunan Eliasson’un görüşlerini buradaki makalede okuyabilirsiniz.
Sanat Bir Anın İçinde Mi Saklı?
Performans sanatı, en uç noktada deneyimlenebilen ama fiziksel olarak geride bir şey bırakmayan bir sanat türü. İşte en radikal örneklerden bazıları:
Marina Abramović – The Artist is Present (2010)
Sanatçı, MoMA’da bir masanın karşısına oturup 700 saat boyunca hiçbir şey söylemeden, sadece karşısındaki kişinin gözlerine baktı. Bu eser, sadece o anı deneyimleyenler için bir anlam taşıyordu.
Tehching Hsieh – One Year Performances (1978-1999)
Sanatçı, bir yıl boyunca hiç konuşmadan yaşadı, başka bir yıl boyunca her saat başı fotoğraf çekti, başka bir yıl boyunca hiç kapalı bir alana girmedi. Bu projeler belgelendi ama gerçek sanat anı, sadece yaşandığı süre boyunca var oldu.
Bu sanatçıların performansları, sanatın bir obje olmaktan çıkıp bir deneyime dönüşebileceğini kanıtlıyor. Olafur Eliasson’un The Weather Project (2003) adlı çalışması da bu bağlamda önemli bir örnek. Tate Modern’in Turbine Hall’unda devasa bir güneş simülasyonu yaratan Eliasson, ziyaretçilere tamamen duyusal bir deneyim sundu. Sergi sona erdiğinde, eser de yok oldu.
Sanatın yalnızca fiziksel varlığıyla değil, izleyiciyle kurduğu ilişkiyle anlam kazandığını söylemek mümkün. Görünmeyen veya kaybolan sanat, sanatın sadece bir deneyim, bir an, bir fikir olabileceğini gösteriyor. Günümüzün dijital çağında, her şeyin sonsuza dek saklandığı bir dünyada, sanatçılar belki de bilinçli bir şekilde sanatın unutulmasına izin veriyor.
Sanatın değeri, onun süresine mi bağlıdır, yoksa o an yarattığı etkiye mi? Ai Weiwei ve Olafur Eliasson’un interaktif sanat projesi Moon da bu soruya farklı bir bakış açısı getiriyor. İzleyicilere dijital bir ay yüzeyine çizimler yapma imkânı tanıyan bu proje, sanatın paylaşılabilir ve anlık bir deneyim olabileceğini gösteriyor.
Commentaires